Zleciłeś podwykonawcy stworzenie tekstu, grafiki, wideo, piosenki lub innego „dzieła”? Żeby legalnie z niego korzystać – dystrybuować, modyfikować czy sprzedawać, autor musi przekazać Ci prawa autorskie do swojego utworu. Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich to częsta praktyka w rozliczeniach z freelancerami.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu, czyli do czego?
Żeby zrozumieć, na czym polega przekazanie i nabycie praw autorskich, najpierw musimy poznać definicję utworu – czyli dzieła, którego te prawa dotyczą. Opisuje go art. 1 ust. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Kluczowe jest słowo indywidualny, kładące nacisk na oryginalność dzieła, które nie może być kopią istniejącego utworu.
Dalej ustawa podaje przykłady, które ilustrują, jakie dzieła wymagają uregulowania kwestii praw autorskich:
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa przemysłowego; architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; audiowizualne (w tym filmowe).
Dzięki ujęciu utworu w ustawodawstwie ich autorom przysługuje ochrona – nikt zgodnie z prawem nie może rozporządzać ani korzystać z ich dzieł bez ich zgody.
Czym są prawa autorskie?
Prawa autorskie dzielą się na autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste. Zawsze, gdy mówi się o przeniesieniu lub nabyciu praw autorskich, chodzi o przeniesienie lub nabycie majątkowych praw autorskich. Osobistych praw autorskich przenieść ani nabyć nie można.
Autorskie prawa osobiste
Autor utworu, choćby chciał, nie może przekazać praw autorskich osobistych do swojego dzieła. Osobiste prawa autorskie są niezbywalne, więc nie można się ich zrzec, ani stracić wraz z upływem czasu. Zgodnie z ustawą należy do nich prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z jego dziełem i dają mu pewnego rodzaju kontrolę nad korzystaniem z utworu przez osoby trzecie. Skoro autor nie może ich przekazać, ani się ich zrzec, to jak zyskać swobodę użytkowania zakupionego dzieła, tak jakby było Twoje?
Praktyką stosowaną na umowach dotyczących prawa autorskiego jest dodawanie zapisu, że twórca zobowiązuje się nie wykonywać autorskich praw osobistych, a tym samym upoważnia nabywcę, żeby wykonywał je w jego imieniu.
Autorskie prawa majątkowe
Prawa autorskie majątkowe są zbywalne, to znaczy, że można je komuś przekazać. Oprócz tego można je dziedziczyć czy darować. Polskie przepisy wskazują, że prawa autorskie wygasają po 70 latach od śmierci autora.
Wykonując dzieło na zamówienie klienta, freelancer, czyli autor utworu, może rozporządzać prawami autorskimi na dwa sposoby. Może je przekazać:
- na mocy umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych,
- na mocy umowy o korzystanie z utworu, czyli licencji/umowy licencyjnej.
Najważniejszym rozróżnieniem powyższych umów jest zwykle czas obowiązywania. Przeniesienie majątkowych praw autorskich jest zwykle definitywne i nieograniczone czasowo, a udzielenie licencji wiąże się z ograniczeniami czasowymi zawartymi w umowie. Konsekwencją może być różnica w wynagrodzeniu – nabycie majątkowych praw autorskich jest często droższe od nabycia licencji.
Przeniesienie praw autorskich majątkowych – cechy umowy
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych musi spełnić wymogi postawione w ustawie – to nie może być dowolnie skomponowany dokument:
- musi opisywać zakres wykorzystania dzieła, czyli pola eksploatacji, przez osobę, która nabywa prawa autorskie;
- musi określać wynagrodzenie autora utworu za określone lub wszystkie pola eksploatacji (jeśli nabycie praw autorskich nie wymaga opłaty, to należy to zapisać w umowie);
- musi mieć formę pisemną (przeniesienie majątkowych praw autorskich nie może odbyć się ustnie).
Ostatni punkt oznacza, że nawet jeśli Twoja umowa z freelancerem nie ma formy pisemnej (a jest to dozwolone np. w przypadku umów B2B czy umów o dzieło), to umowa o przekazanie praw autorskich wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Strony muszą podpisać dokument ręcznie lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
Przeniesienie praw autorskich majątkowych – pola eksploatacji
Czym są wspomniane wyżej pola eksploatacji utworu? To możliwości, jakie daje Ci nabycie praw autorskich od autora dzieła, np. powielanie egzemplarzy i sprzedaż (np. książki), publiczne odtwarzanie (np. sztuki teatralnej) czy publiczne udostępnianie utworu (np. wideo).
Zakres korzystania z dzieła powinien być wskazany na wyżej wspomnianej umowie. Jeśli jednak takiego zapisu zabraknie, to z pomocą przychodzi nam ustawa:
Jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami (art. 49 par. 1).
Pola eksploatacji dzieła muszą być znane w momencie zawierania umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych. Oznacza to, że jeżeli potem pojawią się nowe możliwości wykorzystania utworu, należy wprowadzić zmiany w ustaleniach umowy.
Jak możemy rozwiązać kwestię opisania pól eksploatacji, gdy jest ich naprawdę dużo? Często klient chce uzyskać od freelancera możliwość nieograniczonego dysponowania dziełem, czyli nabyć autorskie prawa majątkowe na wszystkich polach eksploatacji. Najlepiej jest zawsze wymienić je w umowie – nie wystarczy zapisać, że dokument obejmuje je „wszystkie”.
Żeby uniknąć konsekwencji niejednoznacznej treści umowy, najlepiej zapisać w niej, że autor przenosi autorskie prawa majątkowe na wszystkich polach eksploatacji, o których mowa w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a następnie wymienić pola eksploatacji.
Nabycie praw autorskich majątkowych nie musi kończyć się na jednej osobie. Jeśli w umowie nie zapisano inaczej, możesz przekazać prawa do utworu lub udzielić licencji kolejnemu podmiotowi. Przykładowo – prowadzisz agencję SEO i copywriter pisze dla Ciebie tekst, który Ty dalej przekazujesz swojemu klientowi.
Umowa przeniesienia praw autorskich a umowa licencyjna
Jeśli autor dzieła nie chce przenieść majątkowych praw autorskich na drugą osobę, może zamiast tego udzielić jej licencji. W tym przypadku twórca nadal będzie miał majątkowe prawa autorskie do utworu, ale zezwoli Ci na korzystanie z niego w zakresie i przez czas, który zostanie określony w Waszej umowie.
Umowy licencyjne dzielą się ze względu na:
czas trwania:
- licencja na czas określony
- licencja na czas nieokreślony – umowa zawiera okres wypowiedzenia
zakres osób korzystających z utworu:
- umowa licencyjna wyłączna – z utworu może korzystać tylko jeden licencjobiorca (chyba że w umowie zapisano wyjątek, np. autor może umieścić utwór w swoim portfolio)
- umowa licencyjna niewyłączna – licencjodawca może nadal korzystać z utworu, a także udzielać licencji niewyłącznej innym podmiotom
Tak jak w przypadku umowy o przeniesienie praw autorskich, w umowie licencyjnej należy opisać dozwolone pola eksploatacji utworu.
Modyfikacja utworu – zmiany w dziele a przeniesienie praw autorskich
Zastanawiając się, jak zatrudnić freelancera i jak uregulować prawa autorskie, pojawia nam się również kwestia zmian w zakupionym utworze. Przykładowo – zamówiłaś(-eś) tekst u copywritera. Czy możesz go tłumaczyć, przerabiać lub adaptować do innych form? Tak, jeśli uzyskasz do niego autorskie prawa zależne.
Ważne jest, żeby rozróżnić prawa autorskie od praw zależnych – autorskie prawa majątkowe pozwalają Ci korzystać z dzieła na różne sposoby, jednak to autorskie prawa zależne dają Ci swobodę modyfikacji utworu.
Jak przenieść autorskie prawa zależne? Można to zrobić na tym samym dokumencie, co przeniesienie autorskich praw majątkowych – trzeba zawrzeć w nim zapis o uprawnieniu do korzystania i rozporządzania opracowaniami. Dzięki temu nabywca praw będzie mógł legalnie dysponować swoją „przeróbką” oryginału.
Wyobraźmy sobie jednak taką sytuację. Klient otrzymał od copywritera tekst z błędami interpunkcyjnymi. Z oczywistych względów dodał brakujące przecinki. Co na to ustawa? Czy zawsze trzeba posiłkować się zapisem na umowie o przekazaniu praw zależnych, żeby wprowadzać zmiany w dziele? Niezupełnie – prawo autorskie przewiduje pewną furtkę:
Następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić (art. 49 par. 2.).
Wynika z tego, że w uzasadnionych przypadkach nasza modyfikacja utworu może opierać się na oczywistej konieczności.
Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich
Nabycie autorskich praw majątkowych można „podłączyć” pod treść umowy o dzieło. Taki dokument nie tylko zobowiązuje twórcę do wykonania zamówionego dzieła, ale także – jeśli dzieło jest utworem – gwarantuje Ci nabycie autorskich praw majątkowych.
Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich to więc nic innego jak umowa o dzieło wzbogacona o wyżej opisane elementy umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.
Dzięki zasadzie swobody umów możemy dowolnie kształtować treść naszej umowy z freelancerem. Uregulowanie kwestii przekazania autorskich praw majątkowych i zależnego prawa autorskiego na umowie o dzieło jest całkowicie dozwolone i powszechnie stosowane.
Warto zaznaczyć, że wykonawca dzieła, które spełnia kryteria utworu opisanego w ustawie o prawie autorskim, może zapłacić niższy podatek od umowy o dzieło. Jeśli zobowiązuje się w umowie do przeniesienia autorskich praw majątkowych i spełnia pozostałe warunki, to stosuje koszty uzyskania przychodu w wysokości 50%.
Jeśli nie wiesz, jaką umowę podpisać z freelancerem, sprawdź nasz poradnik: Umowa o dzieło czy zlecenie? Jak prawidłowo zakwalifikować pracę freelancera?
Jak prosto nabyć prawo autorskie – przeniesienie praw majątkowych w praktyce
Jak wskazuje wielokrotnie wspominana ustawa, umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych i zezwolenie na wykonywanie zależnego prawa autorskiego musi istnieć w formie pisemnej i zostać podpisana przez obie strony. To rodzi komplikacje natury formalnej i dokłada nam niechcianej „papierologii”.
Jak maksymalnie uprościć nabycie praw autorskich do dzieła, a przy tym być pewnym legalności swoich działań? Z pomocą przychodzi platforma do rozliczania freelancerUstaw obrazek wyróżniającyów – Useme, która eliminuje wymóg formy pisemnej i fizycznego podpisu m.in. dzięki technologii podpisu kwalifikowanego.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych wygląda u nas następująco:
- Freelancer: wgrywa pracę do systemu, czego następstwem jest wystawienie przez nas faktury dla Ciebie. Freelancer nie potrzebuje do tego działalności gospodarczej, ponieważ Useme pośredniczy w transakcji. Przechodząc proces, freelancer zaznacza, że chce przekazać majątkowe prawa autorskie lub udzielić licencji na korzystanie z dzieła (tak jak na screenie poniżej).
- Klient (Ty) płacisz freelancerowi za zamówioną pracę, otrzymujesz fakturę, a wraz z nią umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa licencyjna trafia do Twojej skrzynki mailowej.
To wszystko – bez drukowania, ręcznego podpisywania, wysyłania pocztą i konieczności archiwizacji, także przy rozliczaniu freelancerów zza granicy.
Współpraca z freelancerem a nabycie praw autorskich – podsumowanie
Jeśli chcesz swobodnie i zgodnie z prawem rozporządzać dziełem, które zamawiasz, ureguluj autorskie prawa majątkowe. Możesz to zrobić na mocy umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe lub umowy licencyjnej – ta druga pozwala Ci korzystać z dzieła przez określony czas. Popularnym rozwiązaniem jest umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich – wszystko może zostać zapisane na jednym dokumencie.
Żeby mieć pełną swobodę w zakresie rozpowszechniania utworu, wprowadzania do niego modyfikacji i wszelkich innych działań, jego autor musi powstrzymać się od wykonywania autorskich praw osobistych – taki zapis musi znaleźć się w umowie.
Współpracujesz z freelancerami i zamawiasz od nich teksty, grafiki, strony internetowe czy inne oryginalne „dzieła”, do których chcesz mieć pełne prawa po opłaceniu transakcji? Najłatwiej, legalnie i w 100% online nabędziesz prawa autorskie, rozliczając się z nimi przez Useme.
