Urlop wychowawczy to czas, który możesz poświęcić na opiekę nad swoim dzieckiem, ale nie musi oznaczać całkowitej rezygnacji z aktywności zawodowej. Coraz więcej mam decyduje się na łączenie opieki nad maluchem z pracą, szczególnie w formie elastycznych zleceń.
Z tego artykułu dowiesz się, jakie masz opcje, jak je legalnie wykorzystać i jak znaleźć pracę, która nie koliduje z urlopem wychowawczym. Sprawdzisz, jakie możliwości daje Kodeks pracy oraz jak elastyczne rozwiązania mogą pomóc Ci wygodnie rozliczać zlecenia i zarabiać na własnych warunkach.
Co to jest urlop wychowawczy?
Urlop wychowawczy, czyli sprawowanie opieki nad dzieckiem przysługuje pracownikowi zatrudnionemu co najmniej 6 miesięcy. Jeśli dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności, możesz korzystać z urlopu dłużej.
O udzielenie urlopu wychowawczego musisz wystąpić samodzielnie – składasz wniosek, a pracodawca musi go przyjąć. Z tego uprawnienia mogą skorzystać zarówno mama, tata, jak i opiekun prawny.
Maksymalny okres urlopu wychowawczego wynosi 36 miesięcy (czyli 3 lata) na jedno dziecko. Można go wykorzystać w całości lub podzielić na maksymalnie 5 części.
Jednak nie możesz przebywać na urlopie wychowawczym jednocześnie z drugim rodzicem. To oznacza, że tylko jedno z Was może skorzystać z tej przerwy zawodowej w tym samym czasie.
Kto może skorzystać z urlopu wychowawczego?
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi z co najmniej 6-miesięczny stażem pracy – to podstawowy warunek, który musisz spełnić. Wszystko zależy od ogólnego stażu pracy – nie ma znaczenia, czy pracujesz w obecnej firmie od niedawna – a nie czas spędzony u jednego pracodawcy.
Ten rodzaj urlopu nie przysługuje osobom zatrudnionym na umowach cywilnoprawnych (np. umowie zleceniu). Jeśli jednak masz wymagane 6 miesięcy pracy na etacie, możesz z niego skorzystać, nawet jeśli wcześniej pracowałaś na innej podstawie.
To naturalne przedłużenie opieki nad dzieckiem po zakończeniu urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Dzięki niemu możesz poświęcić więcej czasu maluchowi w kluczowych momentach jego rozwoju, zanim rozpocznie edukację przedszkolną lub szkolną.
Pamiętaj: jeśli masz umowę o pracę na czas określony, Twój urlop nie może trwać dłużej niż obowiązująca umowa. Gdy umowa się skończy, urlop automatycznie wygasa.
Czy możesz pracować na urlopie wychowawczym?
Tak, praca podczas urlopu wychowawczego jest możliwa, ale najważniejsze jest to, żebyś działała zgodnie z głównym założeniem urlopu wychowawczego, czyli nadal mogła opiekować się dzieckiem.
Możesz pracować zarówno u swojego obecnego pracodawcy (np. w zmniejszonym wymiarze etatu), jak i podjąć dodatkowe zatrudnienie u innego pracodawcy – na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej (np. w przypadku umowy zlecenia). Możesz rozważyć też freelancing, który pozwala na elastyczne dostosowanie pracy do opieki nad dzieckiem.
Czy w czasie urlopu wychowawczego możesz pracować na pełny etat?
Nie ma przepisu, który wprost zabrania pracy na pełny etat podczas urlopu. Ale jest jedno „ale” – praca podczas urlopu wychowawczego nie może uniemożliwiać sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. A jeśli pracujesz 8 godzin dziennie, trudno przekonać pracodawcę, że masz na to czas.
W praktyce przyjmuje się, że pełny etat może być podstawą do odwołania Cię z urlopu. Pracodawca może uznać, że skoro masz tyle godzin na pracę, to nie spełniasz już warunków urlopu wychowawczego. Wtedy może wezwać Cię do powrotu lub nawet rozwiązać umowę, jeśli nie stawisz się do pracy.
Bezpieczniejszym rozwiązaniem jest praca na część etatu albo zlecenia, np. umowa zlecenie lub freelancing w Useme. Dzięki temu możesz zarabiać, ale jednocześnie spełniać wymóg osobistej opieki nad dzieckiem.
Jeśli jednak Twoja sytuacja się zmieni i chcesz wrócić do pełnoetatowej pracy, możesz po prostu złożyć wniosek pracownika o wcześniejsze zakończenie urlopu wychowawczego.
Ile godzin dziennie możesz pracować na urlopie wychowawczym?
W Kodeksie pracy nie ma podanej sztywnej granicy, ale Twoja praca nie może przeszkadzać w sprawowaniu osobistej opieki nad dzieckiem. Kodeks pracy nie określa maksymalnej liczby godzin, jednak w praktyce przyjmuje się, że praca do połowy etatu (czyli około 4 godzin dziennie) nie budzi wątpliwości.
Jeśli pracujesz więcej, pracodawca może uznać, że nie jesteś w stanie pogodzić obowiązków zawodowych z opieką nad dzieckiem. W skrajnym przypadku może to skutkować odwołaniem Cię z takiego urlopu.
Wszystko zależy też od organizacji Twojego dnia. Jeśli masz wsparcie drugiego rodzica, dziadków lub dziecko chodzi do przedszkola, możesz sobie pozwolić na większy wymiar pracy. Ważne jest, żeby nie stracić kontroli nad tym, co jest priorytetem – urlop wciąż ma służyć opiece nad dzieckiem.
Jeśli chcesz pracować, ale nie w pełnym wymiarze godzin, możesz rozważyć freelancing lub pracę zadaniową, gdzie sama ustalasz godziny i dopasowujesz je do codziennej rutyny.
Jak złożyć wniosek o urlop wychowawczy?
Jeśli chcesz skorzystać z tego rodzaju urlopu, musisz złożyć wniosek pracownika do swojego pracodawcy. Nie może on odmówić jego udzielenia, jeśli spełniasz wymagane warunki. Pamiętaj jednak, że wniosek trzeba złożyć co najmniej 21 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu.
Wniosek składasz bezpośrednio u pracodawcy, najlepiej w formie pisemnej lub elektronicznej. Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu wychowawczego, jeśli spełniasz warunki (np. masz wymagany staż pracy).
Ile razy możesz skorzystać z urlopu wychowawczego?
Łączny wymiar to maksymalnie 36 miesięcy (do ukończenia 6 lat życia dziecka). Możesz podzielić go maksymalnie na 5 części. Co najmniej 1 miesiąc przysługuje drugiemu rodzicowi, jeśli oboje jesteście uprawnieni do urlopu.
Czy możesz skrócić swój urlop wychowawczy?
Tak, Kodeks pracy pozwala na wcześniejsze zakończenie urlopu wychowawczego. Jeśli chcesz wrócić do pracy wcześniej, musisz złożyć wniosek pracownika do swojego pracodawcy udzielającego urlopu.
- Jeśli Twój urlop wychowawczy trwał krócej niż 3 miesiące, pracodawca musi wyrazić na to zgodę.
- Jeśli minęły już 3 miesiące, możesz zrezygnować z urlopu w dowolnym momencie – pracodawca nie może odmówić Twojego powrotu.
Warto złożyć wniosek z wyprzedzeniem przed planowanym podjęciem pracy, żeby pracodawca mógł odpowiednio zaplanować Twój powrót na stanowisko.
Czy podczas urlopu wychowawczego przysługują składki na ubezpieczenie społeczne?
Tak, ale tylko w określonych sytuacjach. Jeśli podczas urlopu wychowawczego nie pracujesz, państwo opłaca za Ciebie składki. Dzięki temu ten czas wlicza się do Twojego stażu pracy i przyszłej emerytury.
Na urlopie wychowawczym podlegasz obowiązkowo:
- ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeśli nie masz ustalonego prawa do emerytury lub renty albo innych tytułów do ubezpieczeń społecznych,
- ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeśli urlop wychowawczy jest Twoim jedynym tytułem do ubezpieczeń.
Kiedy ZUS opłaca składki?
Jeśli nie podejmujesz pracy, składki na ubezpieczenie społeczne finansuje budżet państwa.
Jeśli jesteś na urlopie wychowawczym u więcej niż jednego pracodawcy, każdy z nich powinien rozliczyć za Ciebie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Natomiast składkę na ubezpieczenie zdrowotne rozlicza ten pracodawca, który jako pierwszy udzielił Ci urlopu.
Jeśli zdecydujesz się na podjęcie pracy zarobkowej, składki mogą być opłacane na różnych zasadach:
- Praca na niepełny etat u dotychczasowego pracodawcy – jeśli zarabiasz mniej niż minimalne wynagrodzenie, państwo nadal może dopłacać do Twoich składek.
- Umowa zlecenia – w przypadku umowy zlecenia, jeśli podlegasz obowiązkowym składkom z tytułu tej umowy, ZUS nie opłaca już składek z tytułu urlopu wychowawczego.
- Działalność nierejestrowana – jeśli pracujesz w ten sposób, nie masz objęcia ubezpieczeniem społecznym i składki nie są opłacane przez państwo – musisz samodzielnie zadbać o swoje ubezpieczenie.
Czy można stracić prawo do składek na ubezpieczenie społeczne?
Tak, jeśli:
- Podejmiesz pracę na pełny etat – pracodawca może uznać, że nie sprawujesz już osobistej opieki nad dzieckiem i wezwać Cię do powrotu.
- Twoje dochody z wykonywanie pracy przekroczą minimalne wynagrodzenie krajowe (w przypadku pracy u dotychczasowego lub innego pracodawcy).
- Rozpoczniesz działalność gospodarczą lub będziesz pracować na podstawie umowy zlecenia, w której podlegasz obowiązkowym składkom – w takim przypadku państwo nie będzie już finansować Twojego ubezpieczenia społecznego.
Jakie prawa przysługują Ci na urlopie wychowawczym?
Według Kodeksu pracy, będąc na urlopie wychowawczym, masz zagwarantowane określone prawa, które chronią Twoje zatrudnienie i pozwalają na elastyczne łączenie opieki nad dzieckiem z pracą.
- Ochrona przed zwolnieniem Pracodawca nie może Cię zwolnić od momentu złożenia wniosku o urlop wychowawczy do jego zakończenia. Jedyny wyjątek to likwidacja firmy lub dyscyplinarne rozwiązanie umowy (np. w przypadku rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych).
- Gwarancja powrotu do pracy Po zakończeniu urlopu masz prawo wrócić na to samo stanowisko. Jeśli Twoje stanowisko zostało zlikwidowane, pracodawca musi zaoferować Ci równorzędne stanowisko z takimi samymi warunkami zatrudnienia.
- Możliwość pracy zarobkowej Możesz pracować na niepełny etat, na umowę zlecenie lub prowadzić działalność nierejestrowaną. Twoja praca nie może uniemożliwiać sprawowania opieki nad dzieckiem – w przeciwnym razie pracodawca może odwołać Cię z urlopu.
- Składki na ubezpieczenie społeczne Jeśli nie podejmujesz pracy, składki emerytalne i rentowe opłaca za Ciebie państwo. Jeśli pracujesz na niepełny etat, a Twoje wynagrodzenie jest niższe niż pensja minimalna, ZUS może dopłacać do składek, byś nie traciła lat pracy do emerytury.
- Możliwość rezygnacji z urlopu Możesz zrezygnować z urlopu wcześniej – wystarczy złożyć wniosek u pracodawcy. Jeśli jednak chcesz wrócić do pracy przed upływem urlopu, ale nie minęły jeszcze 3 miesiące jego trwania, potrzebujesz zgody pracodawcy.
Jakie są obowiązki rodzicielskie podczas urlopu wychowawczego?
Wychowawczy urlop nie jest tylko przerwą od pracy – jego głównym celem jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Oznacza to, że w czasie urlopu wychowawczego to Ty jesteś główną osobą odpowiedzialną za codzienną opiekę nad maluchem.
Czy można korzystać z pomocy innych osób?
Tak, ale w ograniczonym zakresie. Pomoc drugiego rodzica, dziadków czy opiekunki nie jest problemem, dopóki to Ty jesteś główną osobą sprawującą opiekę.
Jeśli jednak dziecko przez większość dnia przebywa pod opieką innych, pracodawca może uznać, że nie spełniasz warunków osobistej opieki nad dzieckiem i wezwać Cię do powrotu do pracy.
Czy pracodawca może kontrolować, jak sprawujesz opiekę?
Tak. Może poprosić o wyjaśnienie, jeśli podejrzewa, że pracujesz w wymiarze uniemożliwiającym opiekę nad dzieckiem. W skrajnych przypadkach może cofnąć urlop wychowawczy, jeśli uzna, że nie spełniasz jego warunków.
Co grozi za niespełnianie obowiązków rodzicielskich podczas urlopu?
Jeśli uzna, że w Twoim przypadku praca podczas urlopu wychowawczego uniemożliwia Ci opiekę, może:
- cofnąć urlop wychowawczy i wezwać Cię do powrotu,
- uznać, że bezprawnie przebywasz na urlopie i rozwiązać umowę,
- zgłosić sytuację do ZUS, co może skutkować koniecznością zwrotu składek na ubezpieczenie społeczne.
Co oznacza sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem?
Możliwości sprawowania osobistej opieka to nie tylko przebywanie z dzieckiem w domu, ale aktywne dbanie o jego potrzeby – karmienie, usypianie, troska o zdrowie i rozwój. To Ty organizujesz jego codzienność i jesteś główną osobą odpowiedzialną za opiekę.
Możesz korzystać ze wsparcia bliskich np. drugiego rodzica czy dziadków, ale jeśli dziecko większość dnia spędza w żłobku, przedszkolu lub pod opieką innej osoby, ale pamiętaj o celu sprawowania osobistej opieki. Inaczej pracodawca może uznać, że nie spełniasz warunków urlopu wychowawczego. Kluczowe jest to, by to właśnie Ty była główną opiekunką na co dzień.
Czy można wydłużyć urlop wychowawczy?
Tak, w niektórych przypadkach możliwe jest przedłużenie sprawowania opieki nad dzieckiem i skorzystanie z dodatkowego urlopu wychowawczego. Możesz to zrobić, jeśli:
- Nie wykorzystałaś jeszcze pełnych 36 miesięcy – możesz złożyć wniosek pracownika o wydłużenie urlopu do pełnego wymiaru.
- Twoje dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności – w takim przypadku możesz skorzystać z dodatkowych 36 miesięcy urlopu, ale maksymalnie do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
- Drugi rodzic nie wykorzystał swojego obowiązkowego 1 miesiąca urlopu wychowawczego – można go wykorzystać w dowolnym momencie.
Powrót do pracy po urlopie wychowawczym
Po zakończeniu urlopu wychowawczego masz prawo wrócić na swoje stanowisko lub, jeśli to niemożliwe, na równorzędne z takim samym wynagrodzeniem. Jeśli chcesz wrócić wcześniej, złóż wniosek pracownika o skrócenie urlopu. Pracodawca musi Cię przyjąć, chyba że urlop trwał krócej niż 3 miesiące – wtedy decyzja zależy od niego. Nie musisz wracać na pełen etat – możesz stopniowo wdrażać się, np. pracując na pół etatu. Warto poinformować pracodawcę z wyprzedzeniem, by ułatwić organizację Twojego powrotu.
Podsumowanie – praca na urlopie wychowawczym
Urlop wychowawczy daje Ci możliwość spędzenia więcej czasu z dzieckiem, ale nie oznacza całkowitego wykluczenia z rynku pracy. Możesz podjąć pracę, o ile nadal sprawujesz osobistą opiekę nad dzieckiem. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest praca w niepełnym wymiarze godzin, umowa zlecenie lub freelancing, które pozwalają elastycznie zarządzać czasem.
Jeśli chcesz legalnie i wygodnie rozliczać zlecenia bez zakładania firmy, skorzystaj z Useme. Wystawisz fakturę, unikając formalności i skupiając się na pracy, którą możesz dostosować do swojego grafiku i opieki nad dzieckiem.
