Wyobraź sobie, że tworzysz logo, utwór muzyczny lub oprogramowanie dla swojego klienta. Czy po uregulowaniu płatności będzie mógł legalnie korzystać z efektów Twojej pracy? Czy zgodnie z prawem możesz sprzedać ten sam utwór kolejnemu klientowi?
Odpowiedzi na te pytania będą zawarte w Waszej umowie licencyjnej. Jak udzielić licencji? Jaką treść ma taki dokument i na jaki zakres korzystania z utworu pozwala? Wyjaśniamy!
Licencja na korzystanie z utworu, czyli z czego?
W tym artykule będziemy odnosić się do Twojej pracy, używając terminów dzieło lub utwór. Według ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dzieło to utwór o oryginalnym i indywidualnym charakterze, np. utwór literacki, plastyczny, graficzny, fotograficzny, architektoniczny, muzyczny, choreograficzny czy filmowy. Utworem na gruncie prawa autorskiego będzie też np. aplikacja mobilna czy oprogramowanie.
To właśnie do stworzonego przez Ciebie oryginalnego utworu możesz przekazać prawa autorskie lub udzielić licencji na korzystanie z niego.
Co to jest licencja i umowa licencyjna?
Licencja to inaczej upoważnienie kogoś innego do korzystania z Twojego utworu na określonych w umowie polach eksploatacji. Umowa licencyjna jest tworzona po to, żeby każda ze stron transakcji wiedziała, w jaki sposób może korzystać z dzieła.
Kiedy zawierasz umowę licencyjną z klientem, pozwalasz mu na korzystanie z Twojego utworu.
Jeśli, przykładowo, stworzysz grafikę dla klienta X, to w umowie licencyjnej możecie wskazać, że Ty masz prawo dalej sprzedawać swoją grafikę innym klientom, a klient X może używać tej grafiki w zakresie objętym umową licencyjną przez określoną ilość czasu.
Rodzaje umów licencyjnych
Istnieją dwa typy umów licencyjnych: wyłączna i niewyłączna.
Umowa licencji wyłącznej
Licencja wyłączna zawiera „klauzulę wyłączności”. W przypadku licencji wyłącznej umowa wskazuje, że tylko konkretny licencjobiorca ma prawo do korzystania z utworu na określonych warunkach, w określony sposób na danym polu eksploatacji i w danym czasie. Licencjodawca zobowiązuje się, że nie będzie udzielał licencji innym podmiotom.
Przykładowo, jesteś fotografem. Chcesz udzielić licencji na korzystanie ze zdjęć do kampanii reklamowej i firma, która je od Ciebie kupuje, chce mieć pewność, że nikt inny nie będzie mógł użyć tego samego zdjęcia w swoich reklamach w danym kraju lub branży. Udzielasz jej więc licencji wyłącznej i dokładniej w niej wskazujesz, w jaki sposób ta firma będzie mogła korzystać z Twoich fotografii.
Umowa licencji niewyłącznej
Licencja niewyłączna wskazuje, że licencjobiorca może korzystać z utworu na warunkach i w czasie podanych w umowie, ale może być jednym z wielu. Licencjodawca może udzielić takiej licencji innym podmiotom lub sam korzystać z utworu na takim samym polu eksploatacji.
Przykładowo, jesteś grafikiem i stworzysz ikony do aplikacji mobilnych. Widzisz wiele możliwości czerpania zysków ze swojej pracy i nie chcesz ograniczać się do jednorazowej sprzedaży grafik. Udzielasz więc licencji niewyłącznej i różni klienci korzystają z Twojego zestawu ikon.
Umowa licencyjna a przeniesienie autorskich praw majątkowych – różnice
Podstawową różnicą między udzieleniem licencji a przeniesieniem praw autorskich jest to, że prawa majątkowe pozostają własnością licencjodawcy. Nie przekazuje ich klientowi, niezależnie od tego, czy jest to umowa licencyjna niewyłączna, czy wyłączna.
Licencja umożliwia korzystanie z utworu, ale nie przenosi praw autorskich majątkowych na licencjobiorcę. Licencjodawca pozostaje właścicielem majątkowych praw autorskich i tylko udziela określonego zakresu uprawnień licencjobiorcy (np. prawo do publikacji, modyfikacji czy reprodukcji).
Natomiast przeniesienie autorskich praw majątkowych prowadzi do trwałego przekazania praw do utworu innemu podmiotowi. Nowy właściciel nabywa pełne prawa majątkowe, które pozwalają mu na dowolne korzystanie z utworu. Przeniesienie praw autorskich oznacza, że pierwotny twórca traci prawo do jego dalszego wykorzystywania (chyba że strony postanowią inaczej).
Kiedy udzielasz licencji, nie przekazujesz majątkowych praw autorskich.
Kiedy opłaca się udzielić licencji? Korzyści z umowy licencyjnej
Dzięki umowie licencyjnej możesz jasno określić, jakie działania są dozwolone, a jakie nie. To dobry sposób na ochronę swojej twórczości przed nieautoryzowanym wykorzystaniem. Profesjonalnie przygotowana umowa stanowi solidne wsparcie w ewentualnych sporach prawnych.
Jednocześnie licencjowanie dzieł to też sposób na większy zarobek. Dzięki udzielaniu licencji możesz uzyskać stały dochód z jednego dzieła przez dłuższy czas. To może okazać się bardziej opłacalne niż jednorazowa sprzedaż, gdzie tracisz kontrolę nad przyszłym wykorzystaniem swojego dzieła.
Jednym ze sposobów na zwiększenie zarobków jest stworzenie utworu na licencji, której można udzielać wielu podmiotom jednocześnie.
Licencje pozwalają również na nawiązywanie długoterminowych relacji z licencjobiorcami, co może prowadzić do dalszych zamówień i współpracy. To świetny sposób na zbudowanie stabilnej bazy klientów i rozwijanie swojej działalności.
Czy umowa licencyjna to osobny dokument? Czy udzielenie licencji wymaga formy pisemnej?
To, w jakiej formie trzeba sporządzić umowę licencyjną, zależy od rodzaju udzielanej licencji. Jeśli chcesz udzielić klientowi licencji wyłącznej, to trzeba stworzyć dokument w formie pisemnej, który będzie zawierał klauzulę dotyczącą zasad wyłączności. Licencja wyłączna wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, czyli nie dopuszcza się innej formy umowy.
Licencja niewyłączna z kolei nie wymaga żadnej konkretnej formy. Można ją spisać, zawrzeć ustnie albo w sposób dorozumiany (umowa dorozumiana występuje, kiedy strony nie zawarły wyraźnej, pisemnej umowy licencyjnej, ich działania lub ustne ustalenia wskazują, że licencja została udzielona).
Jak udzielić licencji?
Możesz udzielić licencji na kilka sposobów:
- Osobny dokument: To najczęstszy i najbezpieczniejszy sposób udzielenia licencji, zwłaszcza gdy strony umowy chcą dokładnie określić szczegóły dotyczące zakresu licencji (np. rodzaj licencji – wyłączna czy niewyłączna, czas obowiązywania, terytorium, pola eksploatacji). Taki dokument zawiera wyłącznie postanowienia dotyczące licencji i nie obejmuje innych zobowiązań, dzięki czemu jest jasny i precyzyjny.
- Postanowienia licencyjne w innej umowie: Licencja może być częścią większej umowy, takiej jak umowa o dzieło, o współpracy czy o świadczenie usług.
- Rozliczenie w Useme: kiedy wystawiasz klientowi fakturę za swoje usługi w Useme (nie potrzebujesz do tego firmy ani NIP-u), możesz automatycznie udzielić mu licencji niewyłącznej. Podczas wypełniania formularza z danymi do faktury zaznaczasz checkbox, a Useme wysyła klientowi fakturę i potwierdzenie udzielenia licencji.
- Licencja udzielona przez e-mail lub inną formę pisemną: Licencję można również udzielić przez e-mail, o ile wiadomość wyraźnie określa warunki korzystania z utworu, np. wskazuje pola eksploatacji, czas obowiązywania czy terytorium. Mimo swej prostoty jest to wystarczający sposób, zwłaszcza w przypadku mniej formalnych zleceń.
- Licencja dorozumiana: Choć jest to potencjalnie ryzykowne, licencja może być także udzielona w sposób dorozumiany, np. jeśli freelancer tworzy logo i przekazuje je klientowi ze zrozumieniem, że będzie wykorzystywane przez klienta tylko w materiałach promocyjnych.
Jak umowa licencyjna wpływa na koszty uzyskania przychodu i podatek?
W wielu przypadkach licencjodawca może zastosować podwyższone koszty uzyskania przychodu, które w Polsce wynoszą 50% przychodu. Muszą być spełnione dwa warunki:
- autor utworu musi udzielić do niego licencji,
- utwór musi kwalifikować się do podwyższonych kosztów uzyskania przychodu.
Jeśli Twoje koszty uzyskania przychodu będą wyższe, to Twój podatek zmaleje. To z kolei podwyższy Twoją wypłatę. Przykładowo w Useme nie podpisujesz z klientem umowy, tylko wypełniasz formularz, w którym zaznaczasz, że chcesz udzielić licencji i koszty uzyskania przychodu kalkulują się automatycznie, zgodnie z przepisami.
Przedmiotem licencji z wyższym kosztem uzyskania przychodu może być m.in.:
- aplikacji mobilnych i webowych,
- strony internetowej,
- animacji, filmu, sesji zdjęciowych, muzyki,
- książki,
- grafik, projektów UX/UI czy wizualizacji architektonicznych.
Na jaki okres udziela się licencji?
Polskie prawo autorskie nie narzuca ram czasowych licencji. Zależy to od ustaleń stron w ich umowie licencyjnej. Zwykle licencji udziela się na konkretny okres – jest to licencja terminowa, która wygasa wraz ze wskazaną datą. Po tym czasie strony mogą też odnowić licencję na nowych warunkach.
Zgodnie z przepisami jeśli licencji udzielono na okres dłuższy niż pięć lat, to po pięciu latach zostanie uznana za licencję udzieloną na czas nieokreślony.
Można też udzielić licencji bezterminowej na czas nieokreślony i opcjonalnie zastrzec prawo do wypowiedzenia umowy licencyjnej w określonych przypadkach lub za odpowiednim wypowiedzeniem.
Kiedy można udzielić sublicencji?
Jeśli umowa licencyjna nie stanowi inaczej, czyli jeśli nie ma odpowiedniego zapisu pozwalającego licencjobiorcy udzielić sublicencji, to nie może tego zrobić. Oznacza to, że nabywca licencji, z którym zawrzesz umowę licencyjną, nie będzie mógł upoważnić innej osoby lub podmiotu do korzystania z Twojego utworu.
Jeśli strony umowy chcą, żeby licencjobiorca mógł udzielić sublicencji, trzeba zapisać to w umowie.
Co powinna zawierać umowa licencyjna?
Niezależnie od tego, czy umowa licencyjna jest osobnym dokumentem, czy fragmentem innej umowy, trzeba w niej opisać, jakie prawa będzie miał Twój klient. Poniżej wymieniamy, co zawrzeć w licencji.
Licencjodawca i licencjobiorca
W umowie licencyjnej stronami umowy są:
- właściciel danej własności intelektualnej lub inny podmiot uprawniony do udzielania licencji do tego utworu;
- osoba fizyczna lub firma, która kupuje licencję i zyskuje określone prawa.
Do formalności należy również wskazanie miejsca i daty zawarcia umowy licencyjnej.
Przedmiot licencji
Ta część wskazuje, jakiego utworu dotyczy licencja. Utwór może już istnieć lub dopiero powstać. Najlepiej opisać go tak szczegółowo, jak to możliwe. Można dodać załączniki, które pomogą określić przedmiot licencji.
Typ licencji
Wskazujemy, czy to umowa licencji wyłącznej, czy niewyłącznej. Jeśli w umowie nie określono typu licencji (wyraźnie nie zaznaczono, że licencja ma charakter wyłączny), licencja jest uznawana za niewyłączną.
Pola eksploatacji
Pola eksploatacji to sposoby korzystania z utworu, które będą dozwolone dla licencjobiorcy. To, jakie pola eksploatacyjne i w jakim zakresie będą mu przysługiwać, jest kluczowym elementem umowy licencyjnej.
Pola eksploatacji utworu, które można uwzględnić w licencji, opisano w Art. 50. Ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne:
- w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
- w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
- w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Punkt 3. jest bardzo ważny, jeśli tworzysz produkty udostępniane publicznie, np. w mediach społecznościowych czy na stronach internetowych. Warto więc go szczegółowo przedstawić w umowie i dostosować do specyfiki swojego utworu.
Nie trzeba używać w umowie dokładnie takich samych zapisów, jak w ustawie, ale trzeba być precyzyjnym w podawaniu dozwolonych sposobów korzystania z dzieła.
Czas i miejsce trwania umowy licencyjnej
Trzeba wskazać, czy to umowa zawarta na czas określony, czy nieokreślony. Licencję na czas określony najlepiej udzielić na mniej niż pięć lat, bo po pięciu latach stanie się automatycznie licencją na czas nieokreślony. Można więc podpisać umowę na 2-3 lata i po tym czasie ją przedłużyć.
Jeśli chodzi o terytorium obowiązywania licencji, to wystarczy wskazać kraj lub kraje, w jakich można korzystać z utworu. Jeśli tego nie zrobimy, to z zasady umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu na terytorium państwa, w którym znajduje się siedziba licencjobiorcy.
Wynagrodzenie za korzystanie z utworu na podstawie licencji
Za udzielenie licencji należy Ci się wynagrodzenie, jeśli w umowie nie wskazano inaczej. W praktyce jednak często stosuje się jedno wynagrodzenie obejmujące zarówno stworzenie utworu, jak i licencję na jego wykorzystanie, szczególnie gdy jest to współpraca projektowa lub freelancerska. Można też wskazać, że udzielasz licencji nieodpłatnie.
Warunki wypowiedzenia umowy licencyjnej
Zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą zapisać w licencji warunki i termin jej wypowiedzenia. Jeśli tego nie zrobią, a licencja jest zawarta na czas nieokreślony, to i tak można ją zerwać z rocznym okresem wypowiedzenia ze skutkiem na koniec roku kalendarzowego.
Warunki udzielania sublicencji
Jeśli w umowie licencyjnej nie wspomniano inaczej, licencjobiorca nie może udzielić upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu, czyli udzielać sublicencji. W razie potrzeby można uregulować w umowie zasady, na jakich licencjobiorca będzie mógł udzielić dalszej licencji.
Podsumowanie – 6 zasad dobrej umowy licencyjnej
- Wybierz licencję niewyłączną, jeśli chcesz sprzedawać utwór kolejnym klientom, a licencję wyłączną, jeśli tworzysz utwór na konkretne zamówienie i dalsze rozpowszechnianie go nie jest wskazane.
- Pamiętaj, że umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności – może to być osobny dokument lub część innej umowy.
- Za udzielenie licencji należy Ci się wynagrodzenie – zapisz w umowie, ile będzie wynosić lub że będzie połączone z wynagrodzeniem za stworzenie utworu.
- Wyraźnie wskaż, w jaki sposób licencjobiorca może korzystać z utworu, czyli jak może go rozpowszechniać, udostępniać, powielać itd.
- Jeśli chcesz zawrzeć licencję tylko na określony czas, zrób to na mniej niż pięć lat – po pięciu latach licencja staje się bezterminowa.
- Żeby maksymalnie uprościć udzielenie licencji, rozlicz się z klientem w Useme – wtedy licencja wymaga zaznaczenia jednego checkboxa. Wyślemy Twojemu klientowi dokument potwierdzający udzielenie licencji.
